Το κάστρο μας

Μία πετρώδης γλώσσα της στεριάς μπαίνει μέσα στη θάλασσα σχηματίζοντας ένα μικρό ακρωτήρι, στο ΝΑ άκρο του αριστερού ποδιού της Μεσσηνίας που βλέπει ανοικτά στο Μεσσηνιακό κόλπο και όχι μόνο. Στο ψηλότερο σημείο αυτής της χερσαίας γλώσσας υψώνεται το θρυλικό κάστρο της Κορώνης, που φιγουράρει σε όλους τους ταξιδιωτικούς οδηγούς, με τους δυο μεγάλους τετράγωνους πύργους. Έτσι, μία φυσικά οχυρή θέση, έγινε φρούριο δυσκολόπαρτο κι ασφαλές καταφύγιο των κατοίκων της γύρω περιοχής, που είναι πνιγμένη στο πράσινο της ελιάς και της συκιάς. Πίσω από τα ψηλά τείχη και πέρα από τον περίβολο η θέα είναι καταπληκτική και σε αποζημιώνει. Απέραντο γαλάζιο από τη μια και μια δεντρόφυτη νησιωτική πολιτεία από την άλλη μεριά.

Στη βόρεια πλευρά του μικρού ακρωτηρίου απλώνεται σήμερα η γραφική πολίχνη της Κορώνης, χτισμένη αμφιθεατρικά με ωραία σπίτια, που σκαρφαλώνουν μέχρι τους πρόποδες του κάστρου πάνω. Ένας κατηφορικός δρόμος, σωστό νησιώτικο καλντερίμι, με λευκά πεζούλια και γλάστρες γεμάτες πολύχρωμα λουλούδια, οδηγεί από το κάστρο σε μια μικρή κλειστή πλατεία. Μέσα στην πόλη τα καλντερίμια σχηματίζουν τεθλασμένη πορεία. Όλα τα κτίρια είναι διατηρητέα, πιστά στην τυπική μεσαιωνική αρχιτεκτονική, με τα πέτρινα μικρά μπαλκόνια και τις σιδεριές.

Μπροστά στη πόλη απλώνεται το ήμερο ψαρολίμανο με το μόλο και τα ψαροκάικα, ενώ ένας πέτρινος βραχίονας στα ανατολικά το προστατεύει από τη φουρτούνα της Θάλασσας. Φυσική ομορφιά, κρυμμένη κάτω από αιώνες ιστορίας. Από ψηλά δεν ξεχωρίζεις σχήματα, μόνο χρώματα, ζωηρά και χαρούμενα. Στο μόλο ψαροταβέρνες και ουζάδικα «τραβούν» μεγάλη κίνηση από τα γειτονικά χωριά μόλις πέσει το φως της ημέρας. Μια απόκρημνη κατωφέρεια αρχίζει από το κάστρο προς τα ΒΑ και κατρακυλάει μέχρι τη θάλασσα όπου διακρίνονται κάποια ίχνη σκαλοπατιών αρχαίων και τμήματα αρχαίου μόλου. Νότια, η ακτογραμμή ξεκινάει από τη βραχώδη κόψη του «ρεσάλτου» κάτω από το κάστρο, και φτάνει να σχηματίζει μια χαριτωμένη καμπυλόμορφη πλαζ νοτιότερα από χρυσή άμμο, η γνωστή παραλία Ζάγκα, γραφικότατη και τουριστικά αξιοποιημένη. Η πόλη ζωντανεύει αμέσως μόλις οι μέρες αρχίσουν να ζεσταίνουν.

Ανεβαίνοντας τα σκαλιά και τα στενά δρομάκια από τον μόλο φτάνουμε στη βόρεια πλευρά του κάστρου, κοντά στη «μεγάλη πόρτα» του, που ανάγεται στα χρόνια της Ενετοκρατίας. Στο σημείο εκείνο η τοιχοποιία είναι επιμελημένη και ισοδομική, γιατί, όταν χτιζόταν, και χρήματα υπήρχαν και αρχιτεκτονικό γούστο περίσσευε.

Το κάστρο έχει δύο περιβόλους και αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα. Η κεντρική πύλη διατηρείται πολύ καλά. Είναι επιβλητική και μνημειακή, με χτίσιμο επιδέξιο και πέτρινο. Είναι από μόνη της ένα μνημείο αυτοτελές. Η σύνθεση της πανύψηλης αυτής πύλης μαρτυρεί όλα τα χαρακτηριστικά της ναυτικής Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου. Ψηλά επάνω, το άνοιγμα της πύλης σχηματίζει οξυκόρυφο γοτθικό τόξο και, πάνω από αυτό, ανοίγεται μεγάλο τοξωτό παράθυρο, μέσα στο οποίο υπήρχε χώρος για στάθμευση φρουράς παρατηρητών. Απ’ έξω, στη βάση ενός προμαχώνα, «στις πρώτες σειρές των δόμων, διακρίνονται 2-3 τουλάχιστον σπόνδυλοι πώρινων κιόνων κλασικής εποχής, χτισμένοι ολοζώντανοι, στοιχειωμένοι, θαρρείς σαν τη γυναίκα του πρωτομάστορα».Η κεντρική γοτθική πύλη βλέπει προς τον βορρά. Το αρχικό φρούριο από τα βυζαντινά χρόνια είναι χτισμένο στο υψηλότερο επίπεδο προς το νότο, στην περιοχή όπου βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Χαμηλότερα, η ανατολική πλευρά, αριστερά ανεβαίνοντας τον κεντρικό δρόμο, οχυρώθηκε από τους Βενετούς. Μια δεύτερη στενή πύλη βλέπει τον Μεσσηνιακό κόλπο. Πύργοι και προμαχώνες στέκονται πάνω από την απόκρημνη πλαγιά που κατεβαίνει προς την παραλία Λιβάδια. Στη νοτιοδυτική πλευρά τον 16ο αιώνα οι Τούρκοι κατασκεύασαν οχυρώσεις για κανόνια.
Στις γωνίες του εξωτερικού περιβόλου υπάρχουν μεγάλοι τετράγωνοι πύργοι και κυκλικοί και ημικυκλικοί προμαχώνες. Πύργοι, ψηλότεροι από τα τείχη, υψώνονται και στον εσωτερικό περίβολο. Μέσα σ’ αυτόν, κοντά στο μεγάλο δυτικό πύργο, υπάρχουν οι στέρνες για το νερό. Στην βάση των τειχών διακρίνονται σε ορισμένα σημεία κατάλοιπα από την αρχαία ακρόπολη.

Μέσα από τα τείχη αναπτύχθηκε η μεσαιωνική πόλη, που υποδέχεται σήμερα σχεδόν σιωπηλή τους επισκέπτες στα στενά δρομάκια με τα παλιά σπιτάκια και τις εκκλησίες. Υπάρχουν ακόμη οι θολωτές αποθήκες και οι κατακόμβες, τα «σκοταδερά» όπως τα λένε οι ντόπιοι.
Στο υψηλότερο επίπεδο βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους – ο Σαν Ρόκο την βενετσιάνικη εποχή. Κοντά είναι ό,τι έχει απομείνει από την περίφημη βυζαντινή εκκλησία της του Θεού Σοφίας, χτισμένη τον 12ο αιώνα. Υπάρχουν ακόμη οι μαρμάρινες κολώνες της. Δίπλα είναι η είσοδος του γυναικείου μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, που έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Κορώνης και της περιοχής.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Η κεντρική είσοδος είναι διαμορφωμένη σε μια μεγάλη τετράγωνη κατασκευή, όπου η κορυφή, στο κατώτερο τμήμα της, απολήγει σε ένα οξυκόρυφο τόξο. Στο ανώτερο σημείο, όπου υπήρχε το δωμάτιο της φρουράς της πύλης σχηματίζεται καμπύλο τόξο. 

Την εποχή της ακμής του κάστρου υπήρχε πριν από την είσοδο πρόπυλο, που διατηρήθηκε μέχρι την Ελληνική Επανάσταση, με παραστάδες, δεξιά και αριστερά, και πάνω από την είσοδο ανάγλυφο με το Λιοντάρι του Αγίου Μάρκου. Αμέσως μετά ανοιγόταν μια εσωτερική αυλή, που οδηγούσε στην κεντρική είσοδο με τον επιβλητικό πύργο, που σώζεται μέχρι σήμερα. Ο χώρος της αυλής καταλήφθηκε από μικρά σπίτια του οικισμού.

Η βόρεια και η νότια πλευρά του κάστρου ατενίζουν τη θάλασσα. Στη νότια πλευρά υπάρχουν απότομα βράχια - τα βράχια του Ρεσάλτου- τα οποία καταλήγουν σε μία ακρογιαλιά. Η βόρεια, όπου είναι και η κεντρική είσοδος του κάστρου, οδηγεί στα σπίτια του οικισμού που εκτείνονται μέχρι και τη δυτική πλευρά

Στην κατασκευή του τείχους χρησιμοποιήθηκαν καλοδουλεμένες πέτρες αλλά και αρχαίο οικοδομικό υλικό, που σήμερα καλύτερα διακρίνεται στον μεγάλο πύργο καθώς και στον τοίχο δίπλα στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Το αρχαιότερο τμήμα του κάστρου είναι ο μεγάλος τοίχος, που σώζεται στη βορειοανατολική πλευρά και χρησίμευε για να χωρίζει τα δύο πλατώματα στα οποία αναπτύχθηκε το φρούριο. Το αρχικό βυζαντινό φρούριο καταλάμβανε το ψηλότερο σημείο, εκεί που σήμερα βρίσκεται το γυναικείο μοναστήρι. Στα ανατολικά του απλώνεται μια μεγάλη χαμηλότερη έκταση η οποία οχυρώθηκε όταν οι Βενετοί κατέλαβαν την Κορώνη το 1209. Δημιουργήθηκε τότε μια δεύτερη εξωτερική αυλή, τετραπλάσια σε έκταση από την προηγούμενη που περιβαλλόταν με πύργους και πολεμίστρες. Οι πύργοι, τα τείχη και οι πολεμίστρες του παλιού φρουρίου ενισχύθηκαν. Ολόκληρος ο χώρος στο εσωτερικό καταλήφθηκε από τις εμπορικές εγκαταστάσεις και τις κατοικίες, που πρέπει στην πλειοψηφία τους να ήταν ξύλινες ή από φθαρτά υλικά, που καταστράφηκαν κατά τις μετέπειτα πολιορκίες. Στην ανατολική άκρη οι Τούρκοι προσέθεσαν τον 16ο αιώνα τις απαραίτητες οχυρώσεις για τα πυροβολεία. 

Μια θολωτή είσοδος οδηγεί στο εσωτερικό του δεύτερου οχυρωματικού περιβόλου. Κατά μήκος της πλευράς προς το λιμάνι και τον Μεσσηνιακό κόλπο το τείχος υψώνεται κάθετα και μόνον στη βορειοανατολική άκρη κάμπτεται και σχηματίζει δυο στρογγυλούς μεγάλους πύργους πάνω στην απόκρημνη ακτή. Το τμήμα αυτό σύμφωνα με τον Κ. Andrews αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα πλαστικότητας της βενετσιάνικης φρουριακής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Σήμερα, βέβαια, μεγάλο τμήμα δεν σώζεται γιατί εδώ συγκεντρώθηκε η προσπάθεια των κατοίκων για την απόσπαση χώματος, κατάλληλου για την κεραμοποιία της περιοχής, με αποτέλεσμα μεγάλο τμήμα να καταπέσει ενώ η θάλασσα και ο αέρας συμπλήρωσαν το έργο της ανθρώπινης καταστροφής. 


Στην ανατολική πλευρά το τείχος ενισχυόταν από μια δεύτερη αμυντική γραμμή, που ανατινάχτηκε από τον Μοροζίνι το 1685 και έτσι επιτεύχθηκε η παράδοση του κάστρου. Δυο μεγάλοι στρογγυλοί πύργοι υπήρχαν στις δύο άκρες, από τους οποίους, ο βορειότερος ανατινάχτηκε το 1944 από τους Γερμανούς, που τον χρησιμοποιούσαν σαν αποθήκη πυρομαχικών. Στην πλευρά αυτή του φρουρίου συγκεντρώθηκε επίσης η προσοχή των Τούρκων, όταν το κατέλαβαν και έκαναν επισκευαστικές εργασίες και προσθήκες. 

Στο ψηλότερο σημείο μέσα στο τείχος βρίσκεται το παλαιοημερολογίτικο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου. Στη δυτικότερη άκρη διατηρείται το "νέο οχυρό" που αρχικά έχτισαν οι Βενετοί το 1463 και το οποίο καταστράφηκε και ξαναχτίστηκε μετά το 1685. Στον εσωτερικό περίβολο διατηρείται επίσης ένας μεγάλος Οκτάγωνος πύργος που χτίστηκε από τους Τούρκους.

Ανάμεσα στα ερείπια βρίσκεται και η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Σοφίας κτισμένη τον 12ο αιώνα.

Σήμερα στο κάστρο ζουν δυο οικογένειες και υπάρχουν κάποιες μονοκατοικίες ενώ λειρτουργεί και το γυναικείο μοναστήρι. Υπάρχουν και κάποιες καλλιέργειες (λιόδεντρα, κληματαριές).