Αγία Σοφία (κάστρο Κορώνης)

Στο κέντρο του κάστρου της Κορώνης συναντά κανείς, δίπλα στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου , τα ερείπια της μικρής σταυροειδούς βασιλικής, του ναού της Αγίας Σοφίας του Κάστρου της Κορώνης. Ο ναός αυτός είναι χτισμένος κατά το δωδέκατο αιώνα επάνω στα θεμέλια του αρχαίου ναού του Απόλλωνος. Μέσα στα χαλάσματα φαίνεται ακόμα η κολυμβήθρα, τα πέτρινα σκαλοπάτια του άμβωνα και η μια κόγχη του Ιερού. Ολόγυρα υπάρχουν κολώνες και πλάκες σπασμένες.

Το αρχικό σωζόμενο κτίσμα της Αγίας Σοφίας του Κάστρου της Κορώνης είναι ένας μονόχωρος, θολωτός ναός μικρών διαστάσεων. Σ’ αυτόν κτίστηκε στα δυτικά ένα διαμέρισμα με στέγη στον άξονα Ανατολής-Δύσης. Έτσι, εξωτερικά ο ναός είναι εμφανώς διμερής. Εσωτερικά, η Αγία Σοφία του Κάστρου της Κορώνης έχει ένα χτιστό τέμπλο, που έφερε τρία ανοίγματα (πύλες στενόμακρες). Από τις 4 γωνίες του τετραγώνου ανοίγονται τόξα, πάνω στα οποία επικάθεται το χαμηλό τύμπανο του θόλου, το οποίο έχει παράθυρα φραγμένα (πλην του ανατολικού). Ανατολικά σχηματίζεται ημικυκλική κόγχη, με δύο παράθυρα πλευρικά και μία φωτοθυρίδα κεντρικά. Το κτίσμα αυτό φέρει υλικά σε δεύτερη χρήση από τον παρακείμενο νότια παλαιοχριστιανικό ή βυζαντινό ναό της Αγίας Σοφίας, από τον οποίον σώζονται μόνον οι επιθεμέλιοι δόμοι και κάποιοι πεσμένοι κίονες. Ο πρώτος αυτός ναός, ρυθμού μονόκλιτης Βασιλικής, πρέπει να είναι κτίσμα του 5ου ή 6ου αιώνα μ.Χ. και κατ’ άλλους, κτίσμα μεταξύ 11ου και 12ου αιώνα. Και αυτός ο αρχικός ναός φαίνεται ότι οικοδομήθηκε με αρχαία υλικά επί ενός αρχαιότερου ναού, του Ασιναίου Απόλλωνα. Νοτιοανατολικά υπάρχουν ερείπια προσκτισμάτων του παλαιοχριστιανικού ναού (βαπτιστήριο ίσως ή παστοφόριο).

Το όνομα του ναού, κατά τις μοναχές και πολλούς ντόπιους αφιερώνεται στην Αγία Σοφία, την μάρτυρα, ενώ κατ’ άλλους, στη θεία Σοφία. Το 1927 κάτω από τα φρουριακά τείχη της πόλης βρέθηκε εγκόλπιο εικόνισμα που φέρει χαρακτηριστικά βυζαντινής τέχνης. Πρόκειται για βυζαντινή αναπαράσταση της Αγίας  Σοφίας του 14ου αιώνα, που ίσως και να αποτελεί την απόδειξη πως η Αγία Σοφία του Κάστρου της Κορώνης ήταν αφιερωμένος στην μάρτυρα της Ορθοδοξίας.